Gün geçmiyor ki Disney, vizyona girdiğinde büyük başarı
yakalayan animasyonlarının yeniden çevrimi ile biz seyircileri tekrar
buluşturmasın. Mayıs sayımızda 1992 yapımı animasyon filmi “Aladdin”i bu köşeye
konuk almıştık. Zira filmin gerçek oyuncularla yeniden çevrimi vizyona
girmişti. Aradan sadece iki ay geçmişken bu kez de “Aslan Kral”ın yeniden
çevrimi vizyona giriyor. O zaman Disney tarihinde uzun bir süre zirveyi kimseye
kaptırmayan, Amerikan Film Enstitüsü tarafından tüm zamanların en iyi dördüncü
animasyonu kabul edilen, 1994 yapımı “Aslan Kral”ı (The Lion King) da mercek
altına almanın tam sırası.
İlk andan itibaren
peşinden ayrılmayacağımız başkarakter Simba’nın doğumu nedeniyle yapılan
kutsanma ritüeli gibi önemli bir an ile başlayan film, bir büyüme hikâyesidir
aslında. Simba’nın film boyunca yaşadıkları
onu olgunlaştıracak, hayatı tanımasını, ayaklarının yere daha sağlam basmasını
sağlayacaktır. Roger Allers ve Rob Minkoff’un yönettiği Jeremy Irons’un (Scar
–Disney tarihinin en başarılı antagonistlerinden biri olabilir-) sadece sesiyle
değil etkileyici gözleriyle de filme dâhil olduğu “Aslan Kral”da Simba, düzeni
hiçe sayıp, asi takılan çöl faresi Simon ve yaban domuzu Pumbaa’dan öğrendiği
Hakuna Matata (Zanzibar, Tanzanya ve Kenya'da yaşayan halkın kullandığı “takma
kafana” “hiç üzülme” ya da “hiç sorun yok” anlamlarına gelen bir deyim)
felsefesini benimseyerek sorunlarıyla başa çıkacaktır. Ama film, takındığı
tavır, alt metninde söyledikleri ve prodüksiyon aşamasında hayvanlara yaptığı
zulümler (Çizimler için bir yetişkin ve bir yavru aslanın stüdyoya hapsedilmesi
gibi…) nedeniyle “Hakuna Matata” felsefesinden de bu felsefeyi doğuran ve
benimseyen insanlardan da birçok yönden ayrı düşüyor.
Psikanalizin kurucusu Sigmund Freud, ilk kez kullandığı
psikolojik projeksiyon (yansıtma) kavramını; kişinin istenmeyen düşünce ve
davranışlarını başka bir kişiye yansıtması olarak tanımlamıştır. Tabii Freud’un
yaptığı bu tanımı; bir türün istenmeyen düşünce ve davranışlarını başka bir
türe yansıtması olarak da genişletebiliriz. Örneğin M.Ö 6. yüzyılda yaşamış
Ezop’un ve 17. yüzyılda yaşamış Jean de La Fontaine’nin yazdığı fabl masalları hayvanlara
yapılan en haksız yansıtmalarla akıllara yer etmiştir. Ve ne yazık ki yılanın
sinsi, tilkinin kurnaz, karıncanın vicdansız, ağustos böceğinin tembel, kurdun
nankör, karganın aptal yerine koyulduğu ve daha nice hayvanın birçok yersiz
yakıştırmaya layık görüldüğü bu bakış açısı, aradan yüzyıllar geçmesine rağmen
hâlâ aynen varlığını sürdürüyor. Tıpkı “Aslan Kral”da olduğu gibi. Nasıl mı?
Filmin prolog sahnesinde izlediğimiz Simba’nın doğumu önemlidir,
çünkü Kral Mufasa’dan sonra tahtın sahibi olacak aslandır o. Farkındaysanız
tahtın varisi olacak hayvan değil aslan diyorum. Çünkü başka türlüsü ihtimal
dâhilinde bile değildir. Pride Rock’da (Onur Kayalığı)hiyerarşi besin zincirine
göre şekillenmektedir. Et yiyen ve kaplandan sonra kedigillerin en güçlüsü olan
aslan, yaşanılan platoda hükmeden konumundadır. Hepçil ya da otçulların ise
itaat etmekten başka seçeneği zaten yoktur ne yazık ki. Peki, besin piramidinde
tıpkı aslan gibi en yukarıda yer alan sırtlan, neden ötelenmiş, hatta sınır
dışı edilmiştir? Aynı aileden gelen ve neredeyse aynı bölgelerde yaşayan bu
hayvanların birbirinden farkı nedir? Beslenme şekli mi? Her ne kadar Onur Kayalığı’nda
böyle bir durum ile karşılaşmasak da aslanlar da sırtlanlar gibi leş yer ve
sırtlanlar da aslanlar gibi zaman zaman avlanır. Fakat ne yazık ki insanlığın
kendinde bulunan ama bir türlü kendine konduramadığı kötü yönlerini ve
zamanında yapıp da unutmak istediği şeyleri yansıtmak için sırtlan seçilmiştir
filmde.
Sorumsuz, işgüzar, düzen bozucu, aç gözlü, pis, çirkin,
aptal ve daha niceleriyle itham edilen sırtlan türü, seyirciye adeta her kötülüğün
müsebbibi olarak yansıtılıyor. Zaten filmde Simba’nın amcası Scar’ın
sırtlanlara seslenerek isyanı başlattığı sahnenin, bire bir Nazi askerlerinin
Adolf Hitler’in önünden selam vererek yürüdüğü sahneden kotarıldığı da
bilinmekte. Yine bunun gibi biçim olarak da sürekli filmdeki bu zıtlık
besleniyor. Örneğin Onur Kayalığı’nda aydınlık, ışıl ışıl bir atmosfer hâkimken,
sırtlanların yaşadığı bölgeye geçtiğimizde karanlık ve kasvet egemen oluyor.
Yine aslında insan gülüşüne çok benzeyen sırtlanların çıkardığı seslerin bile
filmde rahatsız edici bir şekle büründüğünü görüyoruz. Özellikle çocuk
izleyicileri bu atmosferin etkilememesi pek mümkün değil gibi. Her ne kadar
Scar’ı da tarihin en büyük diktatörlerinden biri olan Hitler’in (Aslında sosyalist
bir düzenin lideri yakıştırmasına daha müsaittir.) yerine koyarak bu iki tür
arasındaki keskin çizgi, bir nebze kırılsa da yine de sırtlan türünün komple
zan altında bırakılması büyük bir sorun. Disney’in “Aslan Kral”ı çekerken
kendine referans aldığı National Geograohic belgeseli “Eternal Enemies: Lions
and Hyenas”ı izleyince durumun hiç de filmde yansıtıldığı gibi olmadığı çok
daha net anlaşılıyor. Aslında sırtlanların, komün halinde yaşamaları ve
anaerkil bir topluluk olmaları nedeniyle böyle bir uygulamaya tabi oldukları da
düşünülebilir. Zira erkeğin egemen olduğu bir tür olan aslan, filmin monarşi
sisteminde yaşanan hikâyesine daha çok uyum (!)sağlıyor ne de olsa. Tabii
filmde sadece sırtlan türüne yapılan haksızlık değildir tek sorun. Bir şamanı
temsil eden biraz babun biraz da mandril hayvanına benzeyen Rafiki’nin (Yerli
halkı yani Kızılderilileri temsil ediyor.) sessiz sakin itaat etmesi ve
yalnızca kutsanma gibi ritüellerde ihtiyaç duyulan bir konumda olması da başlı
başına ayrı bir mevzu aslında. Gelgelelim filmin bu türcü, ırkçı ve cinsiyetçi yaklaşımı,
iyi ile kötünün gerçek olmayacak kadar keskin çizgilerle ayrılması gibi
sorunları bir yana koyduğumuzda da içerik ile ilgili sorun bitmiyor ne yazık
ki.
Disney tarihinin
çocuk edebiyatından uyarlanmayan ilk filmi olan “Aslan Kral” 2010 yapımı
“Oyuncak Hikâyesi”ne kadar tüm zamanların en büyük hasılat yapan filmidir. Bu
başarıyı elbette özgün (!) bir eserle ortaya koyması kayda değer bir durumdur.
Peki, senaryo gerçekten de özgün müdür? Bu mevzunun en hararetli tartışıldığı
dönemlerde bile en çok dillendirilen her ne kadar William Shakespeare’nin
Hamlet’i ve Antik Mısır Mitolojisi’nden Osiris efsanesi olsa da ne yazık ki
benzerlik bu eserlerle de sınırlı değildir. Hamlet ve Osiris ile olan
benzerliği pekâlâ esinlenme olarak açıklamak mümkün. Lakin 1950 ile 1953
yılları arasında önce Osamu Tezuka tarafından yaratılan manga olarak daha sonra
1965 ile 1966 yılları arasında Tv’de anime olarak yayınlanan ve uzun yıllar
kimi zaman tv’de kimi zaman perdede boy gösteren Janguru Taitei (Beyaz Aslan
Kimba) ile olan benzerliğin pek de izahı mümkün değil gibi. 1967'de 19. Venedik
Uluslararası Film Festivali'nde St. Mark Gümüş Aslan Ödülü'ne layık görülen
“Beyaz Aslan Kimba”yı, bir süre Tokyo’da da yaşamış olan “Aslan Kral”ın
yönetmeni Roger Allers’ın ise hiç görmediğini iddia etmesi ne kadar inandırıcı
tartışılır. Zaten özellikle “Aslan Kral” Japonya’da vizyona girdiğinde tartışmalar
iyice alevlenmiş, 488 karikatürist ve anime sanatçısı bu durumu protesto eden
dilekçeye imza atmıştır.
29 kişilik bir yazım ekibinin eseri olan “Aslan Kral”ın senaryosu
ve alt metni ile ilgili bu sıkıntılarının yanında büyük başarılara imza attığı
yadsınamaz elbette. Gişeden beklediğinden fazlasını alması bir yana ödüller
açısından da fazlasıyla ihya olmuştur. Film, müzik ve orijinal şarkı dalında
hem Oscar’ı hem de Altın Küre’yi kucaklayarak müzik dalında yıla damgasını
vurmuştur adeta. Bununla da kalmamış filmin soundrack albümü de satış rekoru kırmıştır.
Tabii ünlü Alman besteci Hans Zimmer’in ilk kez bir animasyon filminde biraz da
istemeyerek çalışması sonucu ilk ve tek Oscar’ına kavuşması da enteresandır. “Aslan
Kral”ın Elton John ve Tim Rice’nın da sayesinde müzik alanındaki bu başarısının
yanında animasyon tarihine damga vuracak kadar başarılı olmasını sağlayan film ekibinin
Disney’in B takımı olduğunu da unutmayalım. Zira aynı yıl çekilen ve büyük
umutlar bağlanan “Pacahontas” için A takımı görevlendirilmiştir. Fakat
Disney’in tahminleri yanlış çıkmış ve “Aslan Kral” nispeten daha acemi bir ekip
tarafından çekilip tüm zamanların en başarılı animasyonlarından biri olmuştur.
Gel gör ki aradan yıllar geçse de bu başarısını gölgeleyen kara bulutları
aralayamamıştır. Bakalım bu ay vizyona girecek “Aslan Kral” bunu başarabilecek
mi?
Bu yazı ilk olarak 2019 yılı Temmuz sayısında "Sinema Se7en"da yayınlanmıştır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder